آقا محمدرضا قمشه ای

آقا محمدرضا قمشه ای(1306- 1234ق) از آخرین بازماندگان سلسله استادان حکمت و عرفان در مکتب اصفهان و نیز از حکمای اربعه مکتب تهران و مؤسس مکتب عرفان تهران بود. حکمای اربعه عبارتند بودند از: آقا علی حکیم مدرسی معروف به زنوزی، آقامحمدرضا قمشه ای، میرزا عبدالحسین جلوه، و میرزا حسن سبزواری.

پدر آقا محمدرضا قمشه ای، شیخ ابوالقاسم از فضلا و علما و اعیان قمشه_شهرضا) بود. وی تحصیلات مقدماتی را نزد پدر و استادان قمشه و اصفهان گذراند. پس از آموختن حکمت از آقامیرزا حسن نوری فرزند ملاعلی نوری و حاج ملا محمدجعفر بن محمدصادق لاهیجی، عرفان نظری و اثار ابن عربی و صدرالدین قونوی را نزد آقاسید رضی لاریجانی مؤسس حوزه عرفانی تهران فرا گرفت و پس از استادان خود به تدریس عرفان نظری و آثار ابن عربی پرداخت. سپس در سال 1294ق، برای شکایت از برخی صاحبان قدرت از اصفهان به تهران مهاجرت نمود.

علمای مدرسه ی میرزا شفیع خان صدراعظم(مدرسه صدر) پس از اینکه به فضل وی پی بردند از او برای تدریس دعوت کردند. گفته شده است که بعد از صدرالدین قونوی کسی بهتر از قمشه ای «فصوص الحکم» ابن عربی را تدریس نکرده بود. وی مانند استادانش بسیار پایبند به شریعت و تکریم فقها بود و آنها نیز مانند حاج ملاعلی کنی بزرگترین فقیه شهر تهران، متقابلاً به اهل حکمت و عرفان احترام می گذاشتند.

درباره اوصاف شخصیتی آقامحمدرضا قمشه ای نقل شده است که لطافت روحی وی به حدی بود که پس از قحطی سال 1288ق، که تمام دارایی خود را بخشید و تا آخر عمر درویشانه زیست، احوالش تغییر کرد و با کسی صحبت نمی کرد. دو سال در آن حال بود تا کم کم حال عادی یافت؛ اما اثر آن تألم روحی تا پایان عمر در او باقی ماند.

آثار وی بیشتر رساله هایی است ذیل شرح فصوص الحکم قیصری یا دیگر آثار عرفان و حکمت آمده است و برخی نیز مستقل به چاپ رسیده است. بسیاری از این حواشی و شروح را سیدجلال الدین آشتیانی در شرح فصوص الحکم قیصری آورده است. این رسائل عبارتند از: رساله ی ولایت، شرح ذیل فصّ شیثی فصوص الحکم، رساله موضوع الخلافه الکبری، رساله در شرح حدیث زندیق، رساله فی الفرق بین الاسماء الذات و الصفات، رساله در شرح اسفار اربعه، رساله در موضوع علم، حواشی بر اسفار، تعلیقات بر الشواهد الربوبیه، رساله در تحقیق معنای جوهر و عرض در لسان اهل الله، حواشی بر فصّ محمدی و فصّ آدمی و فصّ نوحی و فصوص دیگر، حواشی بر مفتاح قونوی و ....

وی شاگردان بسیاری نیز تربیت کرد از جمله: آقا میرشهاب الدین نیریزی، آقا میرزا محمود مدرس قمی، آقا میرزا ابوالفضل تهرانی، آقا شیخ علی نوری، جهانگیرخان قشقائی، آخوند ملامحمد کاشانی، عبدالعلی میرزا پسر فرهاد میرزا قاجار، میرزا ابوالقاسم آشتیانی، آقا میرزا علی محمد اصفهانی، آقا میرزا محمدمهدی قمشه ای، میرزا نصرالله حکیم قمشه ای، آقا شیخ غلامعلی شیرازی، آقا شیخ علی اکبر نهاوندی، آقا میرزا محمدباقر اصطهباناتی(شهید در وقایع مشروطیت) و ...

آقا محمدرضا قمشه ای در سال 1306ق در تهران وفات یافت. روحش شاد.

منابع

-         صدوقی سها، منوچهر،(1359)، تاریخ حکما و عرفا، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.

-         قمشه ای، محمدرضا،(1254)، ذیل فص شیثی فصوص الحکم شیخ الاکبر محی الدین در مباحث ولادیت، مطبعه نور قزوین.